پژوهش عملیاتی (OR)

تعریف: پژوهش عملیاتی یا تحقیق در عملیات روشی علمی برای شناسایی مسایل و مشکلات سازمان، تدوین مدل های مناسب، آزمایش و اصلاح آن و ارائه راه حل بهینه است. به عبارت دیگر پژوهش عملیاتی تصمیم گیری با استفاده از روشهای علمی است. عناوینی چون علم مدیریت ، علم تصمیم گیری، روشهای مقداری، تجزیه و تحلیل مقداری مترادف یا به جای پژوهش عملیاتی به کار برده می شوند.

ویژگی های اساسی پژوهش عملیاتی

۱. نگرش نظام گرا یا برخورد سیستمی: OR در بهینه سازی، کل اجزاء یک سیستم را در نظر می گیرد زیرا هر تغییری در یکی از اجزاء بر دیگر اجزاء و کل سیستم تأثیر می گذارد. البته این به آن معنا نیست که برای مطالعه هر سیستم کلیه اجزاء آن به طور تفصیل بررسی شوند بلکه کافی است که هدف های اجزاء با اهداف کلی سیستم هم جهت باشند.

۲. استفاده از متخصصان علوم مختلف: مطالعه همه جانبه یک مسأله در OR به صورت گروهی انجام می گیرد در این گروه معمولا متخصصان علوم مختلف مانند ریاضی، آمار و احتمالات، اقتصاد، مدیریت، کامپیوتر، علوم طبیعی، علوم رفتاری و تکنیکهای اختصاصی OR حضور دارند. OR موفق ترکیبی از هنر، علم و تکنولوژی است.

٣. استفاده از روش های علمی مراحل انجام یک روش علمی را می توان به صورت زیر نمایش داد:

مشاهده و تعریف مسأله به تنظیم فرضیه > آزمون فرضیه > رد یا قبول فرضیه) اجرا و کنترل-فرضیه جانشین

در روش علمی ابتدا مشکل، شناسایی و تعریف می شود. سپس فرضیه تنظیم می گردد. یعنی راه حلی برای مشکل در نظر گرفته می شود. در مرحله بعدی راه حل مورد آزمون قرار می گیرد. چنانچه مورد قبول واقع شود اجرا می گردد در غیر این صورت فرضیه دیگری جایگزین آن می شود.

۴. استفاده از مدل: چون مشکلات سازمان و مسایل اجتماعی و روانی طوری هستند که تجربه علمی در محیط مشکل و در بعضی موارد غیرممکن است در OR برای اجرای تجربه علمی از مدل استفاده میشود.

مدل ها نمایشی انتخابی از واقعیت ها هستند. با ایجاد یک مدل مناسب می توان نتایج مختلفی را که از راه حل های مختلف حاصل می شود مورد بررسی قرار داد. بنابراین توسط یک مدل بدون آنکه مخاطره تصمیم گیری در دنیای واقعی وجود داشته باشد می توان بهترین تصمیم را اتخاذ نمود.